سلسله دروس ادیان و مذاهب تحت عنوان: بررسی ریشه‌ها و علت‌های عقاید و مناسک دینی
مبحث تابوها۵

نوع چهارم تابوها، بعضی کلمات و الفاظ و نام‌های اشخاص است.

قبایل بومی در استرالیا، آمریکای شمالی و بعضی اسکیموها، نام هر کس را جزیی از شخصیت و ماهیت او می‌شمارند. مثلا بومیان امریکای شمالی و بسیاری از قبایل «آتلان‌تیک» معتقدند که نام اشخاص مانند چشم و یا دندان، جزیی از اعضای بدن آنهاست. از این رو در میان بعضی از قبایل «اسکی‌ماکس» رسم است که وقتی اشخاص پیر و فرتوت می‌شوند، نام خود را تغییر می‌دهند؛ یعنی نام پیر خود را با یک نام جوانتری عوض می‌کنند، زیرا معتقدند که با تغییر نام، ماهیت و شخصیت نیز عوض و جوان می‌شود.

بومیان استرالیا معتقدند که اگر نام کسی را روی چیزی بنویسند و آن را با خود ببرند، قسمتی از روح صاحب آن نام را برده‌اند؛ از این رو آنها می‌کوشند که نامشان به دست دشمن و بیگانه نیفتد. زیرا دشمن می‌تواند بوسیله‌ی نام شخص بر روح او صدمه رساند؛ بدین مناسبت، توتم‌پرستان همیشه مواظب نام خود هستند، و نزد آنها نام‌های بعضی اشخاص مقدس و تابو است. بدین جهت نباید نام آنها، که اغلب رؤسا و کاهنان قبیله بودند را بر زبان بیاورند و تلفظ کنند. بلکه بجای آن نام، یعنی بجای نام شخصی آنها، از القاب و رموز استفاده می‌کنند. روی این مبنا در میان بعضی قبایل استرالیای مرکزی، هر کس غیر از نام شخصی خود که تابو و سری است، یک نام عمومی و رمزی به خود می‌گذارد؛ که امروزه بدان نام مستعار می‌گویند.

امروزه نیز اینگونه تفکرات در بین پیروان ادیان مختلف به شکلهای گوناگون وجود دارد. ظاهرا این تابوی نام‌ها، بیشتر متاثر از جادوگری ابتدایی بوده است. کمااینکه اشخاصی که امروزه مدعی دعانویسی و رمالی هستند، استفاده از نام اشخاص را برای نوشتن دعا و غیره، امری لازم می‌دانند و در واقع نام افراد، کلید اصلی کارکرد دعاهای نوشته شده می‌باشد. این مبحث دارای ابعاد مختلفی است که آن را در بخش جادوی ابتدایی عرض خواهم کرد. زیرا بسیاری از افکار و عقایدی که در این خصوص امروزه وجود دارد، غالبا بر گرفته از همان جادوگری ابتدایی است که تنها روش آن تغییر پیدا کرده و با آنکه برخی از آن عقاید، دارای واقعیت بوده و تقریبا اساسی علمی نیز می‌تواند داشته باشد، ولی عموما افکار و عقایدی خرافی بوده و تنها برگرفته از ضعفی است که بشر ابتدایی در مواجهه با بلایای طبیعی داشته است.

همچنین از جمله تابوهای نام‌ها آن است که افراد قبیله نباید نام شخصی ِبزرگان، مانند رئیس و جادوگر قبیله را تلفظ نماید. اگر مرتکب چنان تابویی شود، مقررات تابویی را نقض کرده‌اند و باید مجازات شوند. تابو بودن تلفظ نام بزرگان قبیله، ناشی از مقدس بودن آنهاست، برخلاف تابو بودن تلفظ نام مردگان که ناشی از ناپاکی و پلیدی آنها می‌باشد. زیرا در میان بیشتر قبایل ابتدایی در استرالیا، جزایر پلی‌نزی و آفریقای مرکزی، تلفظ نام متوفی و مرده تابو شمرده می‌شود. در میان بعضی قبایل تلفظ نام متوفی، در ایام طولانی سوگواری او فقط تابو است، و در میان برخی دیگر برای همیشه تابو می‌باشد.

فروید می‌گوید: در میان برخی از قبایل، اعتبار منع تلفظ نام متوفی و عوارض تابویی آن محدود به دوره‌ی سوگواری است؛ ولی در میان بعضی دیگر دائمی است و منع تلفظ نام متوفی را بطور کلی با دقت فراوان می‌کنند. زیرا برخی از قبایل آمریکای جنوبی بر زبان آوردن نام میت را در برابر خویشان بازماندهِ وی، به منزله‌ی بزرگترین توهین نسبت به آنها می‌دانند و مجازات آن همان کیفری است که برای قتل مقرر است. از اینجاست که «ماسایی‌ها» در آفریقا به تدبیری متوسل شده‌اند، و آن تغییر دادن نام متوفی است که بی‌درنگ پس از مرگ او انجام می‌شود، از آن به بعد می‌توان بدون ترس نام تازه‌ی متوفی را تلفظ نمود.

قبایل استرالیایی ناحیه‌ی «آدلائید» و خلیج «اینکاونتر» احتیاط‌های بیشتری می‌کنند؛ یعنی پس از مرگ یک نفر، جمیع افرادی که نامی شبیه نام متوفی دارند را تغییر می‌دهند.

علت منع تلفظ نام مرده این است که قبایل بدوی، ترسی را که از روح مرده دارند، می‌ترسند که او بوسیله‌ی تلفظ نامش بسوی آنها باز گردد و به آنها آسیب و آزار برساند؛ از این رو، از تلفظ نام او احتراز می‌کنند. آنان به بعضی از تشریفات متوسل می‌شوند که منظور از آن تشریفات این است که روح مرده را از خود دور کنند. مثلا لباس‌های عجیب بر تن می‌کنند تا روح متوفی نتواند بازماندگان خود را بشناسد؛ زیرا بنا به قول «وونت» انسان ابتدایی عقیده دارد که روح انسان پس از مرگ خطرناک و تبدیل به شیطان می‌شود.

انواع تابوهایی که مورد اشاره قرار گرفت، نمونه‌هایی بودند از انواع تابوهای زیاد، که در جامعه‌ی توتمیستی قبایل ابتدایی، روابط افراد را نسبت به یکدیگر تعیین می‌کنند و مقررات اجتماعی آنها را تشکیل می‌دهند؛ اگر چه بعضی از آنها از دید ما بسیار مضحک و خرافی می‌آید، ولی «دورکهیم» معتقد بوده است: «ممنوعات یا تابوها در جامعه‌های بدوی، اساس امور اخلاقی و اجتماعی اقوام ابتدایی را تشکیل می‌دهند و منشا پیدایش علوم اخلاقی و مدنی و علم حقوق در جامعه‌های مترقی می‌شوند، و به تدریج توسعه و تکامل می‌یابند و مسایل واجبات و محرمات و مکروهات و مباحث ادیان ملل را بوجود می‌آورند».

تا اینجا انواع تابوها را از نظر مفهوم و موضوع عرض کردم. در مبحث آینده بخش مناسک و آداب دینی توتم‌پرستی را مورد بحث قرار می‌دهیم و در ضمن بررسی، به بعضی تابوهای دیگر نیز اشاره خواهم نمود.